Transliteration and editing Uyghur-Cyrillic: Emeren - Амрақ
11 – Мушавәрәк муқами
Чоң нәғмә
Муқәддимә
Музәһһәб әйләгән пәйканларниң жисмим ара һәрян,
Дәмә баш чәктим, чәкти зәбанә шуъләъи һижран.
Йешими: алтун һәл берилгән кирпик оқлириң тәрәп – тәрәптин жисмимға қалдалғаниди.
Әмди у оқлар вожудумдин һижран отиниң ялқуни болуп баш көтүрүп чиқти.
Қачан пәйкан көрәнъгәй, һәжр отиниң шуъләси болса,
Ани тартип чиқармақ зәхм ичидин бармудур имкан.
Йешими: һижран оти лавулдап турған әһвалда, оқ қачан көрүнәр?
Уни яра ичидин тартип чиқиривелишниң мумкинчилики бармиду?
Нә таш атип тәнимни рәхм қилсаң, ғәмгә қалурмән,
Муңа нә бағлай ани, қайда бағлай, дәп мәни урян.
Йешими: таш етип тенимни зәхимләндүрсәң, мән ялиңач:«униңға немә таңай,
қәйәрдин таңай» дәп немә ғәм қилимән?
Бәла дәштидә көргән вәһший мәжнунни, мәни дағи,
Хирәд әһли қашинда тәлбә көргәндәк, қалур һәйран.
Йешими: балайиъапәт дәштидә, мәжнун билән мени көргән вәһший һайванлар
һуши бар адәмниң қешида сараңни көргән адәмләрдәк һәйран қалиду.
Сөңәңләрниң тәнимдин бир бир айирди ғәми һәжриң,
Мәһәлдур итлариңни әйләсәм кулбәм ара миһман.
Йешими: жудалиқиңниң ғеми сөңәңлиримни теинмдин бир – бирләп ажритивәтти,
мушу пурсәттә итлириңни өйүмдә меһман қиливалсам болғидәк.
Нә мән қалғун, нә сән бақий, зәмани кәлгил, әй сақий,
Қәдәһ дәврини хуш тутким, вәфасиздур бәси дәвран.
Йешими: әй сақий, мәнму аләмдин кетимән, сәнму мәңгү қалмайсән,
дуня бәк вапасиз, бир дәм болсиму кәл,
қәдәһни айландуруп турғинимиз ғәнимәт.
Вәфасиздур зәман әһли, зәманда нә вәфа болғай,
Вәфа әһли булардин гәр вәфа истә, әрүр надан,
Йешими: заман әһли вапасиз турса, бу заманда вапа немә иш қилиду?
Вапа әһли әгәр булардин үмид қилса, наданлиқ қилған болиду.
Хуша, дәйр ичрә мәйханә, тола илкимдә пәйманә,
Мәну әһли фәна ағзида :«куллу мән аләйһә фан».
Йешими: жаһан өзи бир мәйхана, қолумда мәйгә толған қәдәһ,
мән вә өзлүкини йоқатқанларниң еғизимиздин чиқидиғини охшашла «һәммә йоқилиду» дегән сөздур, хошә!
Фәна дәйридә саъиллиқни султанлиқдин артуқ тут,
Ки өлмәкликдә тәңдурлар әгәр саъил вә гәр султан.
Йешими: бу түгәйдиған дуняда, тиләмчиликни падишаһлиқтин артуқ бил,
өлгәндин кейин, тиләмчилиму падишаһму бәрибир тәң болиду.
Жәһан ичрә кишиниң чүн йоқию бари йәксандур,
Нә фәррух кимсәдур көргән жәһан бару йоқин йәксан.
Йешими: дуняда бир инсан бар болсиму, йоқ болсиму охшаш. Һалбуки жаһанниң
бар – йоқини охшаш көргән инсан немә дегән бәхтияр инсан – һә!
Нәваъий, өзни хуш тутким, кишигә дәһр иши бардур,
Әгәр мүшкил тутар, мушким, вәгәр асан тутар, асан.
Йешими: Нәваъий, өзүңни хуш тут, дуняниң ишлири дегән бир инсан үчүн ейитқанда,
мүшкүл десә мүшкүл, асан десә асан болидиған гәп.
Тәъәззә
Әй нәв баһари арәзиң субһиға жанпәрвәр һәва,
Андин гулу булбул тапип йүз бәрг бирлә миң нәва.
Йешими: әй, жамалиңниң баш баһари таң сәһәрни жанландурди;
Униңдин гүл йүзләп япрақ, булбул миңлап нава тапти.
Тубаю шахи дидрәдур коюң гияһи, нәгәким,
Ушшақ әшку аһидин һәрдәм тапар сую һәва.
Йешими: кочаңдики гияһлар худди жәннәттики туба вә сидрә дәрәхлиридәк яшниди.
Чүнки у ашиқларниң көз йешидин су ичип, аһидин һаваланъған – дә.
Зәһри фирақиңдин қаю ашиқки болди тәлхкам,
Нуши висалиң йәтмәсә ийса аңа тапмас дәва.
Йешими: пирақиңниң зәһири түпәйлидин қайсибир ашиқ болмисун азабланса,
висалиң шәрбити болмиғичә, уни ийса пәйғәмбәрму давалиялмайду.
Чүн қазиюл һажатсән, дәъвайи миһриң қилғали,
Дәрду фирақ әндуһидин кәлтүрмишәм ики гуваһ.
Йешими: сән һажәтләрни рава қилғучисән,
мән меһриң үстидин әрз – шикайәт қилиш үчүн,
дәрд билән пирақ қайғусидин ибарәт икки гуваһпини
(гуваһчилиққа) елип кәлдим.
Қилмай қәбул ижадниң имкани йоқ, соңра йәнә,
Мәқбулни рәд әйләмәк лутфуңдин олғайму рәва.
Йешими: қобул қилмай туруп, ижад қилиш, яритиш, мумкин әмәс;
Йәнә десәк, яқтурғиниңни қоғливетиш,
сениң илтипат – мәрһәмәт өлчимиңгә тоғра келәрму?
Заһид, көңүлниң хилвәтин мәтлуби ғәйридин арит,
Сән сәйр қилсаң қил, кәрәк көңүлгә болса ашна.
Йешими: әй заһит, көңүл бошлуқини ғәйри тәләпләрдин тазила,
көңлүң хилвәтни тартса, сәйлә қилғин.
Дәсәң, нәваъий, жан ара мәһбуб болғай жилвәгәр,
Әввәл көңүл көзгүсидин мәһв әйлә нәқши масива.
Йешими: нәваъий, сөйгән яр женим ара жилвиләнсун десәң,
алди билән көңүл әйникидин башқиларниң симасини тазиливәткин.
Рәһм әйләсәңчу дийванәләрғә,
Ишқиңда болған әфсанәләрғә.
Йешими: ишқ – муһәббитиң түпәйлидин сөз чөчәккә қалған
мәжнунъға рәһим қилсаңчу.
Әйләп жудалиқ, әй һәмнишиним,
Қилдиң жәфалар һәмханәләрғә.
Йешими: әй һәмраһим, жудалиқиң
дәрдигә селип, мәндәк достуңға жапа қилдиң.
Көйдүрмә жаним рәшк оти бирлә,
Ачип йүзүңни биганәләрғә.
Йешими: йүзүңни ечип ятларға көрситип,
рәшик отида женимни көйдүрмә.
Сәждә қилай дәп ширин бутумға,
Бардим сорағлап бутханәләрғә.
Йешими: гүзәл бутум (сәнәмим)ға сәждә қилай дәп,
издәп – сорап бутханиларға бардим.
Мәйгун ләбиңдин бир бусә бәргил,
Синсун хумари, мәстанәләрғә.
Йешими: мәй рәңлик левиңгә бирни сөйдүргин,
мән мәстанәңниң хумари бесилсун.
Һәрдәм тиләрмән һусни кәмалиң,
Уруп башимни астанәләрғә.
Йешими: һәмишә босуғаңға баш урған (бағ қойған) һалда,
һөсин – жамалиңниң камалитини тиләймән.
Яндур, көйәйин, хилвәт ичиндә,
Шәмъи жәмалиң пәрванәләрғә.
Йешими: хилвәттә жамалиңниң шамини яндурғин,
униңда пәрванилардәк көйәй.
Ишқиңни гәнжи вәйран көңүлдә,
Қойсаң турарму кашанәләрғә.
Йешими: ишқиң байлиқи вәйранә көңлүмдә сақилиниватиду,
уни башқа йәрләрдә қойсаң турармиди?
Әй мәйфурушум, бир касә мәй бәр,
Кәлди һувәйда мәйханәләрғә.
Йешими: һувәйда мәйханиға кәлди,
әй мәйпурушум, униңға бир каса мәй бәргин.
Фәләкдин яхшилиқ йәткәй дәбан, көңлүңни шад әтмә.
Яманлиқким йәтәр, һала унут, өткәнни яд әтмә.
Йешими: «пәләктин яхшилиқ келиду» дәп көңлүңни хуш қилип олтурма;
Яманлиқ йәткән болса, уни дәрһал унтуп кәт,
өткән ишларни әслимә.
Зәманә әһлидин гәр йүз қуяшчә көрүзүпсән миһр,
Вәфа зинһар ким бир зәррә чағлиғ иътимад әтмә.
Йешими: әгәр заманә әһлигә йүз қояшчилик меһир – шәпқәт көрсәткән болсаңму,
улардин бир зәррә чағлиқ вапа мутләқ күтмә.
Нужуму чәрх дәп өкмә гәдани бәхялиқ шалин,
Түтүнни чәрх, учқунларни әнжум иътиқад әтмә.
Йешими: гадайниң ямақ чапинини «пәләк вә юлтуз» дәп ойлима, түтүнни «асман»,
учқунларни «юлтуз» дәп әқидә қилма.
Фәна әһли аяғин туфрағи шәрһин язар олсаң,
Қарағимни һәл әйлә, әй рәфиқ, өзгә мидад әтмә.
Йешими: әй дост, өзлүкини йоқатқанлар әһлиниң айиғи астидики топиниң шәрһисини язмақчи болсаң,
көз қаричуқумни сияһ қил, башқа сияһларни ишләтмә.
Мидад әткән қарағимни қилибан кирпиким хамә,
Көзүмниң пәрдәсиндин өзгә кағәзгә сәвад әтмә.
Йешими: көз қаричуқумдин ясалған сияһқа,
кирпикимни қәләм қил, көзүмниң пәрдисидин
башқа қәғәзгә хәт язма.
Қилип салиһ әмәл кәсби шиъариңни сәлаһ әткил,
Вәле фасид хәялиң бирлә һәрдәм бир фәсад әтмә.
Йешими: яхши ишларни қил, яхши кәсипкә адәтләнъгин,
лекин бузуқ хияллар билән һә десә, питнә – пасат қилма.
Чу билдиң ризқ әрүр мәқсум, чәкмә достидин миһнәт,
Қәзадин хариж әрмәс иш, әдувға инқияд әтмә.
Йешими: өзәңгә мәлум, ризиқ дегән әзәлдин тәқсимләнъгән болиду,
шуңа достиниң меһнитини тартма,
һәрқандақ иш тәқдирдин ташқири болмайду,
шуңа уни дүшмәндин көрмә.
Тиләрсән фәқр дәштидин қәтъ қилғайсән әрәнләрдәк,
Бағир су қил, йүрәк пәргаләсидин өзгә зад әтмә.
Йешими: «йоқсуллуқ дәштини әркәкләрчә бешип өтимән» десәң,
бағриңни су қил, йүрикиң барчисидин башқини узуқ қилма.
Тәъәззә чүшүргиси
Нәваъий, истәсәң уқба мурадин, намурад олғил,
Әгәр дуня муради йоқтурур, өзни мурад әтмә.
Йешими: әй нәваъий, әгәр ахирәтниң мурадини арзу қилсаң,
башқа арзулардин кәч; Әгәр сәндә бу дуня арзуси болмиса,
өзлүкүңдин (өзүңдин) кәчкин.
Нусхә
Әй жәфа дағи билә көңлүмни әфгар әйләгән,
Гул яңақиң шәвқидур йүзүмни гулзар әйләгән.
Йешими: әй жапа теғи билән йүрикимни мәжруһ қилған яр,
йүзүмни гүлзарға айландурған нәрсә
гүлдәк мәңзиңниң иштияқидур.
Жәвһәри фәрд ағзиңиздәк худәбинләр зиһнинә,
Салмади ширин хәяли, йоқни ол бар әйләгән.
Йешими: йоқни бар қилған у аллаһ еғизиңиздәк ашундақ
йиганә жәвһәрниң шерин хялини зерәк кишиләрниң
зеһинигә салмапту.
Бир нәфәсидә өлгәй әрдим фурқәтиңниң дәрдидин,
Вәсил умидидур маңа өлмәкни душвар әйләгән.
Йешими: жудалиқиңниң дәрдини десәм,
бир нәпәстила өлгән болаттим,
бирақ висалиңниң умиди маңа өлүмни мүшкүл қилди.
Әқлу дини болмасун дәди мәни бичарәдә,
Ол қарақчи көзләриңни мәсту әйяр әйләгән.
Йешими: ашу қарақчи көзлириңни мәст (хумар көз) вә әйяр қилип яратқучи,
мән бичаридә әқил вә динни болмисун дәптикән.
Мән фәләкниң гәрдишиндин болмамишмән натәван,
Ярниң сөймәсликидур жанимә кар әйләгән.
Йешими: мән пәләкниң гәрдиши түпәйлидин нативан болған әмәс,
женимға тәсир қилғини, мени бу һалға чүшүрүп қойғини ярниң
сөймәсликидур.
Жану дил барди әдәм сари сәниң ағзиң үчүн,
Ол ағиз фикридур әлгә дуняни тар әйләгән.
Йешими: сениң ағзиңниң дәрдидин жан вә көңүл йоқилиш тәрипигә қарап йүзләнди;
Кишиләргә бу дуняни тар қилған нәрсиму йәнә ашу еғизиңниң хиялидур.
Өзгәдин қилмам шикайәтким, әзизим көзидә,
Отға түшкүр бу көңүлдүр лутфийни хар әйләгән.
Йешими: башқисидин шикайәт қилмаймән,
у әззимниң көзи алдида мән лутфийни хар қилған нәрсә отқа чүшкүр мушу көңлүмдур.
Нусхә чүшүргиси
Өзгдин қилмам шикайәтким, әзизим көзидә,
Отға түшкүр бу көңүлдүр лутфийни хар әйләгән.
Йешими: башқисидин шикайәт қилмаймән, у әзизимниң көзи алдида мән
Лутфийни хар қилған нәрсә отқа чүшкүр мушу көңлүмдур.
Жула
Барди дәйдур, янди дәйдур мәниң яримни,
Әгиз дабан ашти дәйдур бойи талимни.
Йешими: мениң яримни «маңди, кейин йенип кәлди» дәйду,
зилва бойлуқумни «егиз даван ашти» дәйду.
Әгиз дабан ашмағунчә мәнзил көрүнмәс,
Қара йорға минмәгүнчә чөлләр кәзилмәс.
Йешими: егиз даванни ашмиғичә мәнзил көрүнмәйду,
қара йорға минип атланмиғичә чөлләрни кезип чиққили болмайду.
Барди дәйдур, янди дәйдур, мәйлим өзәмниң,
Сәксән қамчи урған билән ярим өзәмниң
Йешими: барди дәйду, янди дәйду, мәйлим өзәмниң,
сәксән қамча урған билән ярим өзәмниң.
Сәнәм
Лутф әтәй дәп вәъдә ол дилдар қилмайдур һәнуз,
Ғунчәдәк қан бағлаған көңлүм ачилмайдур һәнуз.
Йешими: я у дилдар мушу чағқичә «мәрһәмәт қилай» дәп вәдә қилмайду,
я ғунчидәк қан уюп қалған көңлүм техичә ечилмайду.
Фаш болди әлгә әһвалим, нә тәдбир әйләйин,
Хәлқ билди һаләтимни, яр билмәйдур һәнуз.
Йешими: әһвалим әлгә ашкарилинип болди,
хәлқ ашиқ һалитимни билди,
әмма ярим техичә билмәйду, қандақ қилсам болар?
Сақия, ишрәт мәйидин журъәъи лутф әйләгин,
Хәстә көңлүмғә хумаридин айилмайдур һәнуз.
Йешими: әй сақий, хәстә көңлүм униң хумаридин техичә өзигә келәлмәйватиду,
мәрһәмәт қилип ишрәт шарабидин бир ютумла бәргин.
Тубаю шәмшад қәддин бағ ара көрмәк нә суд,
Сәрви йәңлиғ қәдди дилжойи тапилмайдур һәнуз,
Йешими: у көңүлни мәһлия қилғучи сәрви қамәтлик ярни техичә тапалмайватсам,
бағдики туба билән шәмшад дәрихиниң қамитини көргинимниң немә пайдиси?
Сәбр қилғил, әй рәшидий ай йүзиниң дәвридә,
Бәндәгә азадлиқ хәтти битилмәйдур һәнуз.
Йешими: әй рәшидий, сәвр қилғин,
чүнки униң ай йүзиниң сәһписигә «қулға азадлиқ» хети техи йезилмиди.
Чоң сәлиқә
Мәниң рази дили зарим фәравандур, битип болмас,
Ки ишқ әфсанәсини дәфтәр үзрә шәрһ әтип болмас.
Йешими: мениң налә – зарлиқ көңүл сирлирим ажайип көп, әмма уни язғили болмайду.
Чүнки ишқ дегәнни йезиқ билән дәптәргә йезип, чүшәндүрүп болғили болмайду.
Тикәнсиз гул, сәдәфсиздур, мушәққәтсиз һунәр йоқтур.
Риязәт чәкмәгүнчә яр вәслигә йәтип болмас.
Йешими: тикәнсиз гүл, сәдәпсиз гөһәр,
мушәққәтсиз һүнәр йоқ;
Риязәт чәкмәй туруп, ярниң висалиға йәткили болмайду.
Хәдәнъги тийри мизһганиң тәгип сийнәмғә жаһ болди,
Көңүл зәхмин ачип бидәрдләргә көрсәтип болмас.
Йешими: кирпик оқуң тегип, мәйдәмгә орнап қалди.
Ваһаләнки йүрәкниң жараһитини ечип,
дәдрсизләргә көрсәткили болмайду.
Ушундақ мустәфани ушбу аләмдин фәна қилди,
Худаға бу сәбәбдин, әй бәрадәр,
бәһс әтип болмас.
Йешими: әй бурадәр, шундақ улуғ пәйғәмбәрниму бу дунядин елип кәттики,
буниң үчүн, аллаһ билән муназирләшкили болмайду.
Узақ әрмиш усул зийба сәнәмниң қәсри, әй мәшрәп,
Әгәр миң йил жәдәл қилсаң, у мәнзилгә йәтип болмас.
Йешими: әй мәшрәб, у сәнәмниң қәсри наһайити йирақтимиш.
Әгәр миң йил жидәл қилсаңму,
у мәнзилгә йәткили болмайду.
Биринчи кичик сәлиқә
Нә чарә, әй көңүл, һәр гүн йәтәр дәрду бәла бизгә,
Жәфадин өзгә һич иш язмади килки қәза бизгә.
Йешими: әй көңүл, маңа һәркүни дәрду бала келип туриду, қариғанда,
тәқдир қәлими мән үчүн, жападин башқа нәрсә язмапту, буниңға немә чарә?
Нәсиб әтмиш фәләк хунабәъи һәсрәтни ғәм бирлә,
Көрәрму бадәъи ишрәтни ол һәргиз рәва бизгә.
Йешими: пәләк ғәм билән һәсрәт зәрдабини несвә қилипту,
һалбуки у әмди маңа ишрәт шарабини һәргиз рава көрмәйду.
Тәһи пәйманәдин аварә болдуң дәрсән, әй насиһ,
Фәна дәйридә қилған бинәвалиқдур нәва бизгә.
Йешими: әй нәсиһәтчи, мени қәдәһниң сақиндиси үчүн аварә болдуң дәйсән,
бирақ панийлиқ мәйханисидики намратлиқниң өзи мән үчүн бир хил озуқтур.
Тәманнадур хәрабат әһли ичрә хаксар олмақ,
Кәрәкмәс дәһр әлиниң бәзмидә иззу әъла бизгә.
Йешими: заман әһли бәзмисидики әзизлик вә юқири мәртивиниң керики йоқ,
мәйханә әһли ичидә топа – тупрақ болуп кетиш мениң арзуюмдур.
Сәни биздәк қилип, бизни сәниңдәк қилса һәм таң йоқ,
Хәта әрмиш мәламәт қилма, әй заһидә тола бизгә.
Йешими: әй заһит, күнләрниң бир күни аллаһ сени мәндәк қилип,
мени сениңдәк қилип қойсиму әжәб әмәски,
мени тола әйиблисәң, хаталишисән, жуму!
Бәс әрди, аһ, ол дарул бәқниң раһәти бирдәм,
Нә қисмәт әрди, бу дарул фәнада йүз жәфа бизгә.
Йешими: маңа у мәңгүлүк аләмниң бирдәмлик раһити йетип ашатти, аһ,
бу немә қисмәт икин – таң? Бу паний дуняда йүз жапаға қалдим.
Нә әйш олғай өтүп гул фәсли, әй мәһзун, бу бағ ичрә,
Болупдур һәр нәфәс йүз хари миһнәт мубтәла бизгә.
Йешими: әй мәһзун, бу бағда немә раһәт болсунки, гүл пәсли өтүп кәтти,
һәр нәпәстә йүз мушәққәт тикинигә муптила болуватисән.
Иккинчи кичик сәлиқә
Дилбәра, мән зарниң көңлини сән шад әйләгил,
Йүз түмәнмиң қайғудин бир йоли азад әйләгил.
Йешими: әй дилбәр, мән хар – заниң көңлини сән хушал қилғин,
мени йүз түмәнмиң қайғудин бир йолила азад қилғин.
Көп рәқиб тәънә әтип хунабә юттурди маңа,
Адил олсаң ул әдувни қәтли жәллад әйләгил.
Йешими: көплигән рәқибләр тәнә қилип,
әйибләп мени қан ютқузди, адил болсаң ашу дүшмәнлиримни жаллаттәк буғузливәткин.
Қәтли олса ол әдувлар сәйри гулшән әйләли.
Тали мәжнун қамәтиңни бағда шәмшад әйләгил.
Йешими: дүшмәнләр өлтүрүлгәндин кейин,
гүлшәнләрни сәйли қилайли,
мәжнун талдәк қамитиңни бағда шәмшад дәрихидәк жилвиләндүргин.
Гулни көрсәм, бихуд олсам, ишқ заридин дағи,
Һәм бәриб ләълиң гулабидинки имдад әйләгил.
Йешими: гүлни көрүпла, ишқниң күчидин йәнә һушумдин кетип қалсам,
яқут левиңдин гулаб ичүрүп болсиму, мени қутқузғин.
Икимизни бағда көрсә шум рәқибләр рәшк әтәр,
Илтифат әйләп маңа, дүшмәнни нашад әйләгил.
Йешими: иккимизни бағда көрсә,
шум рәқибләр һәсәт қилиду; Маңа илтипат қилип,
дүшмәнни дәрдкә қойғин.
Бадә бәргил, сибғару қоймай билали қәтрәъи,
Һәм бузулған көңлини мәй бирлә абад әйләгил.
Йешими: шараб бәргин, билал уни бир тамчиму қалдурмай сүмүриветиду,
униң вәйранә көңлини мәй билән ават қилғин.
Ләбиң әкси гөзүм яшини мәйтәк лаләгун әтди,
Зәнәхданиң мурадум дәстигаһин сәрнигун әтди,
Йешими: левиңниң әкси көз йешимни мәйдәк қизартивәтти,
зинақлириң арзу арманимниң асасини астин – үстүн қиливәтти.
Өзин нисбәт қилурди зулфуңа зәнжир һәр саъәт,
Бу сәвдалар ани сәр һәлқәъи әһли жунун әтди.
Йешими: зәнжир даъим өзини чечиңға селиштуратти,
бу сәвдалар уни мәжнунларниң каттибешиға айландуруп қойди.
Аниңтәкким пәришанлиқ зиясин артурур шәмъин,
Баңа жәврүң зияд олмақ, саңа мәйлум фузун әтди.
Йешими: шам көйүп йейилғансери нури күчәйгәндәк,
маңа қилидиған жәвриң көпәйгәнсери,
саңа болған мәйлим техиму ашти.
Мизһәң хәнжәрләрдин көңлүм басар бағрина вәһм әтмәз,
Аңа жаду гөзүң гояки тәълими фусун әтди.
Йешими: йүриким кирпикиң хәнжәрлирини вәһимә қилмастин бағриға басиду;
Униңға жаду көзүң бәлки әпсун оқушни өгәткән болса керәк.
Бәқайи сурәти ширин ичүн тәвфиқ миъмари,
Бинайи ишқи фәрһадуң әсасин бистун әтди.
Йешими: тәқдир бинакари ширин гүзәлликиниң мәңгүлүк болуши үчүн,
фәрһад ишқ бинасиниң асасини бистун (теғидәк мустәһкәм) қилди.
Саңа әксүң муқабил дурдиғичүн лафи һусн әйләр,
Ани жам ичрә ғәйрәт ғәрқәъи гирдаби хун әтди.
Йешими: әксиң саңа удулму туралиғанлиқи үчүнла гүзәлликтин лап урғаниди,
күндәшлик уни жам ичидә қан гирадабиға ғәрқ қилвәтти.
Фузулийидән сәбату сәбру жәвру қәһр аз истә,
Ким ол бичарәни дәрду ғәмуң биһәд зәбун әтди.
Йешими: фузулидин чидам, сәвр – тақәт, жәвр вә ғәзәпни аз истигин,
чүнки у бичарини дәрд вә ғемиң бәкму ажизлаштуривәтти.
Иккинчи кичик сәлиқә чүшүргиси
Дилбәра, мән зарниң көңлини сән шад әйләгил,
Йүз түмәнмиң қайғудин бир йоли азад әйләгил.
Йешими: әй дилбәр, мән хар – зарниң көңлини сән хушал қилғин;
Мени йүз түмәнмиң қайғудин бир йолила азад қилғин.
Тәъкид
Барчәләрғә шадлиқ йәтти, маңа кәлди фирақ,
Тәһ – бәтәһ көңлүмни қан қилди мәниң дәрди фирақ.
Йешими: һәммәйләнъгә шадлиқ кәлсә, маңа пирақ кәлди;
Жудалиқ дәрди йүрикимни қатму қат қанъға тоштурди.
Ләһзә – ләһзә өртәнип көңлүм мудам әйләр фиған,
Налә әйләр ким жәрәсидәк йәтти бу гәрди фирақ.
Йешими: жудалиқ азаби дадиға йәткәнликтин, көңлүм дәмму дәм өртинип,
һәмишә қоңғурақтәк налә – пиған чекиду.
Талиъимниң йоқлуғи башимға кәлтүрди әләм,
Бу мәниң шорийидә бәхтим йәткүзүп бәрди фирақ.
Йешими: тәлийимниң йоқлуқидин бешимға дәрд – әләм кәлди;
Бу шорлуқ бәхтим маңа пирақ азабини тепип бәрди.
Барчәғә субһи тулуъ қилди, маңа һижрани шами,
Шадлиқни өзгәгә, кулфәтни кәлтүрди фирақ.
Йешими: һәммигә таң атса, мән һежран кечисиниң қараңғулуқида қалдим;
Пирақ маңа күлпәт елип кәлди, башқиларға болса, шадлиқ.
Бу ғәрибниң көңли һәргиз шадлиқни хошламас,
Ғурбәт ичрә шадлиқ болғаймудур, дәрди фирақ.
Йешими: бу ғәрибийниң көңли мутләқ хушал болай демәйду,
пирақ дәрди қаплиған ғурбәтчиликтә, хошаллиқ болаттиму – һә?
Дастан
Биринчи дастан
Мәни сорсаң пәриләрниң ханимән,
Жайим шәһри шәбистандин кәлүрмән.
Фәһим әйләсәң жин шәһриниң ханимән,
Хәзани йоқ гулистандин кәлүрмән.
Йешими: мени сорисаң, пәриләрниң ханимән, юртум шәбистандин шәһридин келиватимән;
Билсәң, жин шәһриниң ханимән, ғазаң болмиған гулистандин келимән.
Узраниң һәмдәми дәряда жайи,
Аләмни көйдүрди вамиқниң аһи,
Атимни сорсаң пәриләр шаһи,
Яқутлуқ, гәвһәрлик кандин кәлүрмән.
Йешими: узраниң һәмдими дәряда ақти,
вамиқниң аһ – пәряди аләмни көйдүрди; Мени «пәриләр шаһи»дәйду,
яқутлуқ, гөһәрлик кандин келимән.
Әгәр ашкар әйләсәм сирри ниһаним,
Бәш йүзйиллиқ йол болур мәниң мәканим.
Мәниң атим пәридур, йоқтур мәканим.
Билсәң шәһри шәбистандин кәлүрмән.
Йешими: мәхпийәтликимни ашкарилисам, мениң маканим бәш йүз йиллиқ узақта,
исмим пәри, туралғум йоқ, билсәң,
шәбистан шәһридин келимән.
Шәһримиздә бардур алтун – күмүшләр,
Сәни ашиқ, бизни мәъшуқ дәмишләр,
Мән пәримән, мәндә мәкан нә ишләр,
Билсәң шәһри шәбистандин кәлүрмән.
Йешими: шәһримиздин алтун – күмүшләр чиқиду, кишиләр сени «ашқ», мени болса,
«мәшуқ» дәйдикән; Мән бир пәри турсам, мениң туралғу жайим немә иш қилсун?
Билсәң, мән шәбистан шәһридин келимән.
Шаһрух шаһниң қизимән, атим бир гулдур,
Ғәммидин пәриләр шәйда булбулдур,
Та өлгүнчә қилған қәрарим шулдур.
Фәһм әйләсәң шәбистандин кәлүрмән.
Йешими: мән шаһрух шаһниң қизимән, исмим бир гүлдур, мениң
ғемимдин пәриләр шәйда булбулдәк налә – пиған қилишиду;
Та өлгичә гепимдин янмаймән; Билсәң, шәбистан шәһридин келимән.
Иккинчи дастан
Һәсән вәзир өлди дәп, саңа сөйәндим,
Барғил балам, бир аллаһға тапшурдум.
Боюң көрүп бир нәчә йил қувандим,
Барғил балам, бир аллаһға тапшурдум.
Йешими: һәсән вәзир өлүп кәткәндин кейин, саңа таяндим,
барғин балам, бир аллаһға тапшурдум; Чоң болғиниңни көрүп,
бир нәччә йил қувандим, барғин балам, бир аллаһға тапшурдум.
Бир яр үчүн көптин қанлар ютарсән,
Ят йәрләргә мәни ташлап кәтәрсән.
Ғәввас болуп ишқ бәһриғә чүмәрсән,
Барғил балам, бир аллаһға тапшурдум,
Йешими: бир яр үчүн көптин буян қан ютиватисән, мени ташлап ят йәрләргә кетидиған болдуң;
Ғәввас болуп ишиқ деңизиға чөмидиған болдуң, барғин балам,
бир аллаһға тапшурдум.
Көзүмниң гәвһәри дуррум сән әдиң,
Фирдәвси биһишттә һурум сән әдиң.
Бәхтимниң чирағи нурум сән әдиң,
Барғил балам, бир аллаһға тапшурдум.
Йешими: сән көзүмниң гөһири, дурданәм едиң,
бәхтимниң чириғи, нурум жәннәттики һөрүмму сән едиң,
барғин балам, бир аллаһға тапшурдум.
Кәтәр болдуң әмди йирақ йәрләрғә,
Муруввәт әйләгил ажиз қулләрға,
Сәлам айтғил бизни сорағанларға,
Барғил балам, бир аллаһға тапшурдум.
Йешими: әмди йирақ йәрләргә кетидиған болдуң,
ажиз қулларға мәрданилиқ қилғин, бизни сориғанларға салам ейтқин.
Хәйр, барғин балам, бир аллаһға тапшурдум.
Үчинчи дастан
Қайғу – һәсрәт билән умр
Өткән барму, билгән барму?
Бу дуняда миһнәт тартип,
Өткән барму, билгән барму?
Йешими: өмүр дегән мушундақ қайғу – һәсрәт билән өткән барму?
Бу дуняда жапа тартип, мушундақ өткән барму,
буни билгән барму?
Өмрүм өтти һәсрәт билән,
Ишқ йолида миһнәт билән.
Ярим қалди зулмәт билән,
Ярни көрмәй өткән барму?
Йешими: өмрүм һәсрәт ичидә,
ишқ – муһәббәт йолида жапа тартиш билән өтти;
Ярим зулмәт ичидә қалди,
ярни көрмәйму өткән барму?
Жудалиқниң дәрди яман,
Һижран оти қилди саман.
Ашиқларни қилди вийран,
Мурадиға йәткән барму?
Йешими: жудалиқниң дәрди яман икән,
һижран оти чирайимни саман қилди, у башқа ашиқларниму вәйран қилди,
бу койда зади мурадиға йәткән барму?
Бу дуняға көңүл бәрмә,
Һәжр отиға өзүң урма.
Бивәфаниң йолин юрмә,
Өз яриға йәткән барму?
Йешими: бу дуняға көңүл бәрмә, жудалиқ отиға өзүңни урма;
Бивапалиқ йолиға маңма, ишқ – муһәббәттә өз яриниң висалиға йәткән барму?
Төтинчи дастан
Әй пәризади зәманим, хатиримни шад қил,
Бу бузуқ көңлүмни сән лутфуң билә абад қил,
Йешими: әй заманимниң пәризати, дилимни шад қил;
Вәйран болған көңлүмни мәрһимитиң билән ават қил.
Дилбәрим мәктәбдәю мән йол арада мунтәзир,
Әй муъәллим, бир зәман ол сәрвни азад қил.
Йешими: дилбирим мәктәптә, мән униң йолида интизар,
әй муъәллим, у сәрви бойлуқ гүзилимни бирдәм арам елишқа қойивәткин.
Гәр мусулманзадә болсаң, әй маһи на миһрибан,
Шум рәқиби бәд диянәт жаниғә бийдад қил.
Йешими: әй бағри таш дилбәрим, әгәр мусулман балиси болсаң,
бу зулумни диянәтсиз шум рәқибниң жениға сал.
Падишаһи һусн болдуң, әй маһи ширин зәбан,
Әмди сән лутфу кәрәм бирлә мәни фәрһад қил.
Йешими: әй шерин сөзлүкөм, сән гүзәллик падишаһи болдуң,
әмди мәрһимитиң билән мени фәрһад қилғин.
Әйләдиң жәвру бийһәд қәләндәр жаниға,
Әмди сән рәсмий муһәббәтни маңа иршад қил.
Йешими: қәләндәрниң жениға һесабсиз жапа – мушәққәтләрни салдиң,
әмди мени һәқиқий муһәббитиң тәрәпкә йетәклә.
Мәшрәб
Биринчи мәшрәб
Кәлмәди яр, кәлмәди, нә болди ол яр кәлмәди.
Атиниң аяғи сунди, болди бәһанә, кәлмәди.
Йешими:ярға немә болдикин кәлмиди,
еиниң пути сунуп кәткини баһанә болди болғай, кәлмиди.
Атиниң аяғи сунса, ат алип минмәсмәди,
Яр көңли ярда болса, бир кәлип көрмәсмәди.
Йешими: етиниң пути сунуп кәткән болса, башқа ат елип минсә болмидиму?
Ярниң өз яриға көңли болса, бир келип көрмәсмиди?
Ярни кәлиптур дәсә, югрәп чиқай башим билән,
Яр йүргән кочаларға су сәпәй яшим билән.
Йешими: ярни «кәпту»десә, бешим билән йүгүрүп чиқай,
яр маңған кочиларға көз йешим билән су сепәй.
Ләбиңни лаләдин дәрләр, тишиңни үнчәдин дәрләр,
Қолуңни гәр салип кәлсәң, бу кимниң дилбәри дәрләр.
Йешими: кишиләр сениң левиңни «лалә гүли», чишиңни болса, «үнчә» дәйду,
қол селип меңип келидиған болсаң, «паһ, бу кимниң дилбири?» Дәйду.
Әжәбму кәлмәдиң ярим, йолуңға барғудәк болдум,
Қолумға қош пичақ алип, йүрәкни ярғудәк болдум.
Йешими: ярим, әжәбму бир кәлмидиң, тәқәзза болғинимдин келидиған йолуңға барғидәк болдум;
Һәтта қолумға қош пичақ елип, йүрикимни йеривәткидәк болдум.
Ярниң йөләки ярдин, яри болмаса қайдин,
Хәфчә дәк бойи зилва, ширин сөзләри андин.
Йешими: яр дегәнни яр йөләйду, инсанниң яри болмиса қандақ болиду?
Бизниң ярниң бойи талдәк зилва, гәп – сөзлири һәммидин шерин.
Яримниң бойи зилва, зилва бойида гүл бар,
Ширин сөзләри татлиқ, айдәк йүзидә хал бар.
Йешими: яримниң иойи зилва, зилва бойида гүл мисал бир гүзәллик бар; Чүчүк сөзлири татлиқ,
айдәк йүзидә хал бар.
Айға охшатай ярим, гүнъгә охшатай ярим,
Бойлуруң сәниң зилва, кимгә охшатай ярим.
Йешими: ярим, сени айға охшатсам болурму, күнъгә охшатсам болурму?
Сениң зилва бойлириңни зади кимгә охшатсам болур?
Иккинчи мәшрәб
Қара – қара қашлариңға қатсаңчу мәни,
Қара қашниң базарида сатсаңчу мәни.
Йешими: қапқара қашлириңға мени қошивәтсәңчу,
мени қара қашлар базариға апирип сетивәтсәңчу.
Қара қашниң базарида алмаса әгәр,
Кирпикиңни оқя қилип атсаңчу мәни.
Йешими: әгәр қара қашлар базрида бир ким мени алмиса,
кирпикиңни оқя қилип етивәтсәңчу.
Қайси бир азарин айтай жанимә әғярниң,
Қайси бир ағритқаниң көңлүмни дәй дилдарниң.
Йешими: ятларниң женимға салған азаблиридин қайси бирини ейтай?
Дилдаримдин көргән көңүл рәнжишлиримдин қайси бирини дәй?
Қайси бир бирәһлиғини талиъи гумраһниң,
Қайси бир кәжрәвалиғини чәрхи кәжрәфтарниң.
Йешими: азғун қисмәтниң қайси бир йолсизлиқлирини ейтай,
каж пәләкниң қайси бир тәтүрлүклирини дәп түгитәй?
Қайси һәсрәт бирлә әрманим вәфасиз вәслниң,
Қайси миһнәт бирлә рәнжин фурқәти хунхарниң.
Йешими: вапа қилмиғин висалниң қайси бир һәсрәт вә арманлирини дәй,
қанхор пирақниң қайси бир жапа – мушәққәтлирини сөзләп түгитәй?
Ғурбәт ичрә, әй көңүл, әлдин вәфа истәрни қой,
Чүн вәфасин көрмәдиң һәргиз дияру ярниң.
Йешими: әй көңүл, бу ғурбәтчиликтә әлдин вапа издәшни қой,
чүнки сән я ярдин вәя диярдин мутләқ вапа көрмидиң әмәсму?
Бабур, ол гул жәвр әтәр, әғярдин нә яхшилиқ,
Гулниң азари бу болса, ваһ, нә болғай харниң.
Йешими: әй бабур, у гүл жапа салған йәрдә, ятлардин немә яхшилиқ кәлсун?
Гүлниң азари бу болса, тикәнниң қандақ болуп кетәр – һә?
11– Муқам мушавәрәк муқами болса, чоң нәғмә қисми 162 мисра,
төт дастан 62 мисра, икки мәшрәб 30 мисра болуп,
жәмъий 254 мисра шеъирдин тәркиб тапқандур.
